Nerdheid voor Nerds - zondagsofisterie

Naar aanleiding van een discussie over gender, wat vaak als 'man en vrouw' wordt aangeduid en sexuele orientatie 'homo, hetero of bi', en de Kinsey scale, ging het er over of mensen niet-categoriserend kunnen denken. Dus niet in hokjes. Probleem is natuurlijk dat 'mens' op zich al een hokje is, net als 'auto', 'vis' en welk zelfstanding naamwoord je dan ook kan bedenken.

Wat je dus nodig zou hebben om te onderzoeken of mensen zonder die categorieen kunnen denken, is een taal die geen categorieeen kent.
Om een categorieloze taal te maken zou je ten eerste dingen moeten gaan beschrijven aan de hand van hun eigenschappen. Die eigenschappen op hun beurt mogen geen categorien bevatten, dus '4 poten' valt al af ('poot' is een categorie dingen die andere dingen ondersteunen). Stel, we definieren een dier exclusief aan de hand van haar grootte (ja, 'dier' is een categorie, bear with me). Dan beginnen we met 'muis' waarbij we bepalen dat 'm' de orde van grootte van het dier bepaald en de lengte in uitspraak van 'ui' de grootte van het dier.
Zo nemen we voor een muis van 5cm groot /muiuiuiuiuis/ en voor een olifant van 3m /kuiuiuis/ (waar met /k/ dus wordt bedoeld dat het in meters is). In uitspraak heb je natuurlijk veel meer vrijheid betreft de lengte van de uitspraak. Laten we dan voor het verstaan even aannemen dat /s/ een eigenschap aangeeft waardoor we beiden kunnen identificeren als grijze dieren.
Bedenk wel, voordat we verder gaan, dat deze taal hypothetisch is en dus niet geheel uitgedacht als volwaardig communicatie middel. Als dat al mogelijk zou zijn zou het waarschijnlijk vereisen om de basis van taal opnieuw uit te vinden. Ik neem dan ook enige kleine vrijheden in het toepassen ervan.



Nu we een (hypothetische) vorm van taal hebben kunnen we een gedachtenexperimentje doen: we nemen een aantal pasgeboren kinderen en 'beschermen' ze tegen alle bestaande vormen van taal en categorisatie die ze om zich heen kunnen horen of zien. Vervolgens leren we ze niet dat zowel een gele tennisbal van 5cm doorsnede en een rode strandbal van 30cm doorsnede allebij 'bal' zijn, maar in plaats daarvan is de eerste en en en de andere bal wordt aangeduid met een woord dat geheel anders is dan de kleinere bal, behalve het gedeelte dat de 'rondheid' aangeeft, welke bij beide ballen gelijk is.
Bijvoorbeeld: /aaadel/ en /aaaaaadeeeel/, waar de lengte van /a/ de kleur aangeeft, /d/ de orde van grootte en de lengte van /e/ de grootte zelf. 

De vraag is nu of de kinderen die op deze manier worden opgevoed zonder categorisatie op een fundamenteel andere wijze gaan denken dan wij nu doen. Waar wij een object nemen, hier de categorie van herkennen en vervolgens alle eigenschappen die bij die categorie horen aan het oorspronkelijke object toekennen,  zouden zij dan elk object als losstaande verzameling eigenschappen zien.
Zouden onze hersens na miljoenen jaren evolutionaire druk om  maar zo snel mogelijk te categoriseren, wel in staat zijn tot zo'n manier van denken?


Links:
Wiki over Linguistic Relativity
To Cognize is to Categorize